چرا دانش آموزان درسی را که ادعا دارند یاد گرفته اند فراموش می کنند؟
بسیاری از دانش آموزان از این که درس ها را فراموش می کنند گله مند هستند.
اما چرا آن ها درس هایی را که ادعا می کنند یاد گرفته اند فراموش می کنند؟
آیا آن ها قدرت و توانایی لازم را برای یادگیری ندارند؟
چگونه می شود آن ها فراموشی خود را به حداقل برسانند؟
از آن جایی که حافظه انسان درگیر یادگیری و به خاطر سپردن مطالب است. در واقع فراموشی هم به حافظه انسان مرتبط است، نخست کمی درمورد حافظه صحبت می کنیم سپس به نحوه مطالعه درست که منجر به فراموشی نشود می پردازیم.
یک برداشت عامیانه حافظه را مخزنی تصور می کند که اطلاعات آن جا ریخته شده و نگهداری می شود و در مواقع لزوم اطلاعات استخراج شده و یادآوری می شود.
به طور کلی انسان سه نوع حافظه دارد:
۱- حافظه حسی:
اطلاعات در این حافظه یک تا سه ثانیه دوام می آورد و گنجایش آن نسبتاً زیاد است و درصورتی که به ورودی این حافظه توجه و دقت صورت گیرد وارد حافظه کوتاه مدت میشود.
۲- حافظه کوتاه مدت:
اطلاعات دراین حافظه ۱۵تا۳۰ ثانیه نگهداری می شود. گنجایش آن ۵ تا ۹ قطعه است و نوع اطلاعات آن شنیداری، رویدادی و معنایی است و دلیل عمده فراموشی در این حافظه جانشین سازی یا محو شدن اثر است. درصورتی که اطلاعات موجود دراین حافظه تکرار یا رمزگردانی شود به حافظه ی بلند مدت انتقال پیدا می کند.
۳- حافظه بلند مدت:
اطلاعاتی که به این نوع حافظه انتقال پیدا می کند ماندگاری نامحدود دارد و گنجایش آن هم نامحدود است و اطلاعات ذخیره شده هم عمدتا ً معنایی و قدری هم شنیداری و دیداری است.
از آن جایی که تمام مطالبی که درک شده و ابعاد معنایی آن برای دانش آموز روشن شده در این حافظه قرار می گیرد لذا درک معنایی مطالب برای آن ها بسیار مهم و به خاطر سپاری آن هم آسان است.
البته فراموشی در این حافظه هم به علل سرکوبی، تداخل و مشکلات بازیابی رخ می دهد، اما مقایسه میزان بازیابی آن با فراموشی قابل مقایسه نیست.
بنابراین تلاش بر این است که دانش آموزان با شیوه های مناسب اطلاعات را به حافظه بلندمدت بسپارند.
دانش آموزان چگونه درس بخوانند تا فراموشی آنها به حداقل برسد؟
حقیقت این است که بسیاری از دانش آموزان درست درس خواندن را نمی دانند. بسیاری از آنها کلی تلاش میکنند و زحمت می کشند اما زمان یادآوری مطالب دچار مشکل می شوند. در یک مطالعه خوب و سازگار با کشفیات علمی بهتر است موارد زیر را مد نظر داشته باشیم تا ضمن یادگیری صحیح، فراموشی را به حداقل برسانیم.
۱- درک معنای مطالب
مطالبی که فهمیده و استنباط می شود بهتر در حافظه می ماند. لذا باید روی معنا و مقهوم مطالب تمرکز شده و تفکر صورت گیرد. بعضی از دانش آموزان ما به حفظ کردن مطالب بدون درک عمیق آن عادت کردند. از آن جایی که مطلب را به دورستی درک نکرده اند بنابراین زود هم آن را فراموش می کنند. در این جا خوب است که به رایج شدن عادت غلط استفاده از کتاب های حل المسائل در بین دانش آموزان اشاره کنم. استفاده از این نوع کتاب ها علاوه بر این که سطح دانش آموزان ما را از لحاظ علمی پایین می آورد، سبب می شود تا سریعاً مطالب یاد گرفته شده از حافظه دانش آموزان پاک شود و در نتیجه در زمان امتحان عملکرد ضعیفی از خود نشان می دهند.
دانش آموزان ما باید بدانند که با گذاشتن زمان بیشتر برای یادگیری مطالب و تفکر روی آن وقت شان به هدر نمی رود بلکه این امر سبب می شود به درک عمیقی از مطالب برسند و در نتیجه مطالب به حافظه طولانی مدت شان منتقل شده و آن ها را به راحتی فراموش نمی کنند.
۲- درک کل و جزء
دانش آموز هر مطلبی را که می خواند ممکن است جزئی از یک کل باشد. لذا مطالبی که زیر مجموعه یک عناوین کلی هستند باید ارتباط ذهنی داده شوند و دانش آموز بتواند بفهمد که مطالبی را که می خواند مربوط به کلیتی است که این بخش مربوط به آن است.
۳- بازگویی مطالب برای خود
مطالبی که از حفظ برای خود بازگو می کنیم ماندگاری بیشتری پیدا می کند.
۴- تمرین و تکرار
این شیوه ای است که مطالب حتی اگر برای شخصی بی معنی باشد از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت انتقال پیدا می کند. تمرین و تکرار باید به تدریج و با فاصله های زمانی خاص صورت گیرد. مثلاً اگر می خواهید لیستی از کلمات یک زبان دیگر را به حافظه بسپارید، نیازی به حفظ آن لیست ندارید چرا که این کار علاوه بر دشوار بودن، برایتان زیاد سودمند هم نخواهد بود. در عوض شما می توانید متنی را که کلمات مدنظرر در آن به کار رفته چندین بار در زمان های مختلف تکرار کنید. به مرور زمان متوجه می شوید که کلمات در حافظه شما به خوبی و با ماندگاری بیشتری ثبت شده است.
۵- استراحت قبل از یادگیری و بعد از یادگیری
تحقیقات نشان داده است که بعد از یک استراحت و خواب آرام انسان مطالب را بهتر یاد می گیرد. بعد از هر ساعت درس خواندن ده تا پانزده دقیقه را به استراحت بپردازید. توصیه می شود در زمان استراحت از هوای تازه بهره ببرید و یا کمی ورزش کنید تا خستگی تان برطرف شود.
نکته مهم دیگر در مورد خواب می باشد که باید در زمان مناسبی صورت پذیرد. بهترین زمان یک خواب مناسب (که بدن در آن زمان بیشترین میزان انرژی را دریافت خواهد کرد) بین ساعات اولیه شب تا یک ساعت مانده به اذان صبح می باشد. کیفیت خواب در این زمان بنابر آموخته های دینی ما دو نیم تا سه برابر خواب آخر شب می باشد و خستگی کار روز را از بین می برد. بنابراین دانش آموز بعد از چنین خوابی در بهترین شرایط روحی و جسمی برای یادگیری قرار می گیرد. زمان مناسب دیگری برای خواب و تجدید قوا نیم ساعت قبل از اذان ظهر تا هنگام اذان ظهر می باشد که این خواب موجب نشاط و تقویت قوای مختلف بدن و هم چنین تقویت حافظه می گردد.
۶- یاد گیری تدریجی
تحقیقات نشان می دهد که یادگیری باید تدریجی و در زمانهای مختلف باشد. سعی در یادگیری مطالب زیاد در وقت کم منجر به فراموش می شود. برخی از دانش آموزان از اینکه سعی می کنند مطالب انباشته شده را بدون استراحت و در وقت کوتاه بخوانند جز فراموشی چیزی عایدشان نمی شود.
۷- ایجاد تصویر ذهنی
ارسطو معتقد است كه تفکر بدون تصویر ذهنی محال است. وقتی به چیزی فکر می کنیم، داریم تصویری از آن را در ذهن می سازیم و درک مفهوم بدون تصویر ذهنی از آن مفهوم صورت نمی گیرد. ایجاد تصویر ذهنی از یک مفهوم به ماندگاری مطالب در ذهن کمک می کند.
۸- ارتباط آموخته ها به هم
انسان هرمطلبی را که می آموزد می تواند دردنیای آموخته های ذهنی خود مفاهیم و مطالب به آنها مرتبط سازد.
۹- وجود نظم و آهنگ
اگر برخی از مطالب درسی را به صورت شعر و آهنگ موزون در بیاوریم یادگیری و ماندگاری آن هم آسان و هم طولانی می شود. انسان ذاتا گرایش به هارمونی و نظم و آهنگ دارد برای همین است که بچه ها خیلی زود مطالب را که درقالب شعر و آهنگ باشند یاد گرفته و به خاطر می سپارند.
البته تمام مطالبی گفته شد فرض بر این بود که انسان برای یادگیری انگیزه و علاقه کافی داشته باشند و گرنه بدون انگیزه و علاقه مطالب بالا هم جایگاه خود را از دست خواهند داد. همچنین عواملی هم چون اضطراب و نگرانی و ترس اجازه نمی دهد که انسان به درستی مطالب را یاد بگیرد و در صورت یاد گیری زود فراموش می شوند. بنابراین انگیزه و آرامش روحی و روانی مقدمه ای برای طی فرایندی یادگیری است.
پیشنهاد مطالعه: موفقیت تحصیلی کودکان به چه عواملی بستگی دارد؟
منابع مطالعه: چرا دانش آموزان درس را فراموش می کنند؟ / زمان های مناسب و نامناسب خواب